Priča o Evropi

Sve do otkrića Amerike geografski prostor zvani Zapad (occident, garb) u osnovi je predstavljao Evropu. I danas kad spomenemo zapadnu kulturu i civilizaciju, u većini slučajeva aludiramo na kulturološko, umjetničko, naučno i političko naslijeđe zapadne Evrope. Međutim, čak i mitološki korijeni pojma Evropa na vidjelo iznose njene duboke veze s Azijom. Prema jednoj čuvenoj priči iz grčke mitologije, Zeus se zaljubio u jednu mladu djevojku, feničansku plemićku, po imenu Europa. Tražeći način da joj priđe, preobratio se u bijelog bika kojeg je ona mnogo voljela. Kad ga je Europa vidjela, prišla je i počela se igrati s njim. Nakon izvjesnog vremena uzjahala ga je. Iskoristivši ovu priliku, Zeus je zamahnuo krilima, poletio i oteo je Evropu. Po jednoj predaji, odnio ju je na otok Krit i tu joj otkrio svoj pravi identitet. Po drugoj predaji, kad je shvatila da je oteta, Europa je kazala Zeusu da je pusti, ili će skočiti s njega. Ne dobivši odgovor na svoja zapomaganja, Europa se bacila sa Zeusovoih leđa. Mjesto na koje je pala danas je znano kao Evropa. Nakon tragičnog događaja ovom se prostoru nadijeva ime Evropa i ova riječ se, počev od 18. stoljeća, u kojem je Karlo Veliki izabran za vladara, počinje koristiti u svim evropskim jezicima. “Kidnapiranje Europe” u zapadnoj mitologiji i književnosti stalno je održavano živim i u svojstvu ideje bilo je izvor nadahnuća različitih simbola koji opisuju odnose Evrope s ostalim kulturama i narodima.

I pored toga, u vezi s etimologijom riječi Evropa, također postoje i drukčija mišljenja. Prema jednoj inačici, oblik Evropa sastoji se od grčkih riječi euros (široko) i pa, opsis ili optikos (oko, lice ili pogled) i ima značenje nekoga koji je kadar široko gledati, nekog ko je otvorene misli. Zajedno s ovim, neki historičari tvrde da leksema Evropa potječe od akadske riječi erebu i da ima značenje zaći, sići. Koju god inačicu uzmemo kao osnovu, pojava Evrope i u mitološkim izvorima i u etimološkim analizama i, kao što ćemo poslije vidjeti, u historijskim izvorima, uvijek je bila blisko vezana za Aziju.

Nastanak Evrope kao jednog kulturno-političko bića podudara se s nastankom evropske ideje. Prema evropskim historičarima, Evropa je stupila na historijsku scenu tek nakon što je zamišljena kao postojanje koje ima konkretan identitet i sudbinu. Međutim, ovaj identitet je, u više navrata, izgrađen naprema onog Drugog. Prema italijanskom historičaru Federicu Chabodi, autoru jednog od prvih djela po pitanju Evrope kao ideologije (1947), pojam Evropa gradi se od elemenata koje nisu Evropa i svoj istinski identitet dobija iz suočavanja s neevropskim stvorenjima.  Ovi kontrasti, koji igraju dominantnu ulogu u oblikovanju evropske ideje, rezultirali su izgradnjom mnogih javnosti kao evropskog onog Drugog. U različitim historijskim periodima barbari (stranci koji nisu znali grčki jezik izgovarali su primitivne i neartikulitrane zvuke u vidu “bar, bar, bar”), Perzijanci, Azijati, Afrikanci, Arapi, Jevreji, Osmanlije, imigranti savremenog doba, manjine, Indijci i ostale grupacije, zamišljeni su kao oni Drugi Evrope i bili su tema političkih, vjerskih, kulturoloških, medijskih i filmskih kategorizacija. U procesu stupanja na scenu Evropa je od drugih kultura, Azije, islamskog svijeta i Afrike, poprimila značajne utjecaje. Međutim, zajedno s kristalizacijom evropske ideje pojavio se i konkretan evropski identitet koji je pošao putem potiskivanja ostalih elemenata koji su doprinosili formiranju Evrope. Naprimjer, islamska filozofija i naučna tradicija imale su važan utjecaj u pojavi renesanse i reformističkih pokreta i u nastajanju određenog identiteta prosvjetiteljske epohe. Isto tako, prijevodi koji su u 19. i 20. stoljeću rađeni iz azijskih kultura, iz vjerskih tradicija kao što su budizam i hinduizam, igrali su važnu ulogu u oblikovanju evropske misli.

Priredio: Elmir Spahić