U povodu 20. novembra 1943. godine i Dana Sandžaka
Priredio: mr. Alen Zečević
U jeku Drugog svjetskog rata, kao najorganiovaniji politički i vojni pokret i izraz većinske volje naroda na širem jugoslavenskom prostoru, svoj uticaj do 1943. godine znatno je proširio NOP (Narodnooslobodilački pokret) koji je pod vodstvom Komunističke Partije Jugoslavije okupio antifašističke snage u borbi protiv okupatora i domaćih izdajnika. Taj uticaj rukovodstvo KPJ je širilo osnivanjem pokrajinskih tijela izvršne i vojne vlasti poznatih kao ”zemaljska antifašistička vijeća” kojima je, nakon pobjede i oslobađanja od agresora, namjeravalo dati značajnu upravnu i političku autonomiju u granicama buduće jugoslavenske države.
U tom smislu, 20. novembra 1943. godine osnovamo je Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Sandžaka (ZAVNOS). Ovo tijelo, u svojim radnim aktima, oslanjalo se na povijest i političko-administrativni status koji je Sandžak imao stoljećima prije, a što se nije moglo zanemariti u definiranju njegovoj položaja u uređenju državno-pravnih odnosa u Jugoslaviji. ZAVNOS je utemeljen u Pljevljima kao vrhovno političko tijelo autonomne pokrajine Sandžaka u vrijeme Narodnooslobodilačkog pokreta. Zbog svog geostrateškog položaja, ali i uvijek prisutnih aspiracija u pravcu priključenja sandžačke teriorije Srbiji ili Crnoj Gori, javljalje su se inicijative koje su nastojale degradirati političku autonomiju Sandžaka i suspendirati ustavna prava Bošnjaka.
ZAVNOS je imao nekoliko kljućnih zadaća. Prva – Izvršni odbor ZAVNOS-a bio je nadležan za uređenje sudskog sistema, o čemu svjedoči i dokument od 18. januara 1944. godine iz kojega se vidi da je za vršitelja dužnosti šerijatskog suca u Bijelom Polju imenuje imam Mustafa Gušmirović. Druga – Osnivanje i širenje djelatnosti zvaničnog glasila ZAVNOS-a koje se zvalo ”Glas Sandžaka” koje je dijeljeno vojnim jedinicama koje su operirale na području pod direktnom političkom i vojnom upravom ZAVNOS-a. Treća – Mobilizacija narodnih masa u vojne jedinice NOVJ, što je tad imalo veliki značaj u smislu pridobijanja muslimanskog stanovništva za antifašistički pokret. Peta – Formiranje civilnog saniteta na području Sandžaka, prema inicijativi NOVJ od 3. marta 1944. godine, a koji je, prema podacima tog vremena, djelovao na teritoriji Hercegovine, istočne Bosne i dijela Crne Gore.
Utemeljenje ZAVNOS-a 1943. godine dokaz je političke hrabrosti i zrelosti Bošnjaka muslimana Sandžaka, njihove državotvorne svijesti i neupitnog antifašističkog opredjeljenja. ZAVNOS je jedna od najznačajnijih tekovina Narodnooslobodilačke borbe bošnjačkog stanovništva u Drugom svjetskom ratu, koja je simbol borbe za slobodu i prava svakog čovjeka, ali i samobitnosti Samdžaka kao političke činjenice. Stoga je i razumljivo da se datum 20. novembar 1943. godine uzima, ali i osjeća, kao najznačajniji trenutak i simbol nacionalnog ponosa Bošnjaka Sandžaka, a koji se danas obilježava kao Dan Sandžaka.
U tom smislu, Bošnjačka zajednica kulture, kao najstarija i najznačajnija kulturna institucija svih Bošnjaka, upućuje Bošnjacima u Sandžaku čestitku u povodu obilježavanja Dana Sandžaka, uz želje za izgradnjom Sandžaka i osnaživanje nacionalnih, kulturnih, političkih i ekonomskih prava Bošnjaka i svih naroda koji sa njima dijele povijesni i kulturni prostor.
