Tabačka (Tabačica) džamija u Visokom
Tabačka (Tabačica) džamija u Visokom je izgrađena na lijevoj obali rijeke Fojnice, na nekadašnjoj periferiji visočke čaršije, uz staru tabhanu. Razvojem visočke čaršije uzvodno, džamija je vremenom dospjela u samo njeno središte. U Visokom postoji devet starih džamija jednostavne izrade, a kako ni na jednoj nema tariha i kako se ni od jedne nije sačuvala zakladnica, nije moguće približno ni odrediti vrijeme njihovog nastanka. Od ovih devet objekata pet je sa kamenom, dok su ostale sa drvenom munarom. Najstarija visočka džamija je džamija u Perutac mahali koju je sagradio isvjesni hadži Ibrahim. Kao i u Sarajevu, Mostaru ili Tešnju, tako su i u Visokom tabaci (kožari) pokraj tabhane sebi napravili džamiju, pošto se prva visočka tabhana nalazila u neposrednoj blizini mjesta na kome je kasnije podignuta džamija. Pretpostavlja se da je to bilo u prvoj polovini XVII vijeka. Tabačka (Tabačica) džamija nastala je u vrijeme ekspanzije tabačkog zanata, kad je esnaf tabačkih zanatlija dovoljno osnažio da bi zanatlije stekle dovoljno sredstava za izgradnju jednog takvog objekta, tako da su džemat ove džamije sačinjavali uglavnom zanatlije – tabaci. Prvobitna džamija je nekoliko puta stradala, a uzroci njenog uništenja bili su uglavnom požari, koji su zahvatili Visoko početkom XVIII vijeka, kao i velike poplave. Posljednja poplava desila se 1871. godine kada je rijeka Fojnica odnijela i tabhanu i stupe i džamiju. Nakon poplave izgrađen je objekat u današnjem obliku koji su tabaci održavali svojim prilozima. Objekat Tabačke džamije pripada tipu jednosprostornih džamija sa sofama i drvenom munarom. Osnova objekta je približnih dimenzija 9,00×9,00 m i u cjelini je rad domaćih majstora. Džamija je pokrivena četvorostrešnim krovom sa crijepom kao krovnim pokrivačem. Ranije je za njeno pokrivanje najvjerovatnije korištena drvena šindra, ali je u jednom od brojnih požara koji su zadesili visočku čaršiju ona izgorjela. Nakon toga su džematlije odlučile da se objekat pokrije crijepom. Na glavnoj, ulaznoj fasadi nalazi se drveni trijem sa sofama i ukupno 15 drvenih stubova. Dimenzije ovog prostora su 9,00×4,50 m. Otvori trijema su završeni lukovima. Enterijer objekta je sav izveden u drvetu, osim mihraba. Džamija je imala drveni mahvil čija se konstrukcija oslanjala na dva masivna drvena stuba sa jastucima. Stropna i podna konstrukcija džamije su takođe urađene od drveta. Pod džamije je nekada bio zastrt hasurama na kojima je uvijek bilo soli koja je poticala sa odjeće džematlija – tabaka. Džamija ima ukupno 16 prozora raspoređenih u dva nivoa, po osam u svakom, te drvenu munaru osmougaone osnove, visine 15 m mjereno od sljemena krova. Šerefa je pravilnog osmougaonog presjeka, sa osam drvenih stubova završenih velikim lučnim otvorima. Oko džamije se nalazi manji harem sa dvadeset nišana koji potiču sa početka XIX vijeka. Po tipu su zastupljene forme aginskih, ulemanskih i derviških nišana. Nacionalni spomenik čini džamija i mezarje uz džamiju.
Izvor: Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika
