Na današnji dan preminuo je Derviš Sušić – pisac bosanske sudbine

Na današnji dan, 1. 9. 1990. godine, u Tuzli, preminuo je Derviš Sušić, bošnjački i bosanskohercegovački pripovjedač, romanopisac, dramski pisac i scenarista, najtipičniji pisac poetike socrealizma u bošnjačkoj književnosti. Rođen je 3. 6. 1925. godine u Vlasenici, u porodici vlaseničkog imama Mustafa-efendije Sušića i Aiše Sušić (rođ. Čohadarević). Osnovnu školu završio je u Vlasenici, nižu gimnaziju u Tuzli, a učiteljsku školu u Sarajevu. Kao srednjoškolac, 1941. godine primljen je u Savez komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ), a početkom 1942. godine s grupom omladinaca pristupa partizanima te postaje borac Prve proleterske brigade. U toku Drugog svjetskog rata bio je ranjen u 5. ofanzivi, a potom i zarobljen te odveden u njemački logor u Vestfaliji, gdje je ostao do kraja rata. Po završetku rata radi kao omladinski rukovodilac te učitelj u Bratuncu, Srebrenici i Tuzli. Radio je kratko i u Mostaru, bio novinar listova Zadrugar, Front i Oslobođenje, čiji je bio urednik od 1949. do 1951. godine. U ovo vrijeme živi u Sarajevu, a 1956. godine vraća se u Tuzlu, gdje radi u Narodnom odboru kao referent za kulturu i narodno prosvjećivanje, a potom kao upravnik Narodne biblioteke i Arhiva te dramaturg Narodnog pozorišta. Godine 1973. iz Tuzle iznova dolazi u Sarajevo, gdje do odlaska u penziju obavlja više funkcija u kulturnom, naučnom i društveno-političkom životu, a u svojstvu savjetnika u Centralnom komitetu Saveza komunista Bosne i Hercegovine (CKSKBiH).

U književnost ulazi u prvim godinama nakon Drugog svjetskog rata, kad, uz novinske i publicističke tekstove, pretežno memoarsko-hroničarskog i reportažnog karaktera, počinje objavljivati i prve pripovijetke te prve knjige – pripovijest Jabučani (1950) i partizanski dnevnik S proleterima (1950). Nakon ovih početnih književnih tekstova, ostvarenih u skladu sa zahtjevima poetike socrealizma, objavljuje i svoj prvi roman – Momče iz Vrgorca (1954), pisan u istom poetičkom maniru.

Uz veći broj mahom pripovjedačkih tekstova koje objavljuje u međuvremenu, slijedi i naredna autorova knjiga – roman Ja, Danilo (1960), a potom i njegov nastavak Danilo u stavu mirno (1961), koji su naknadno objedinjeni u jedinstven roman (1963), a kojim ulazi u okvire umnogome drugačije poetike poratnog predmodernizma. Na ovom tragu, konačnu prekretnicu u autorovu književnom djelu predstavlja već njegova sljedeća knjiga – pripovjedačka zbirka Pobune (1966), koja je u cijelosti ostvarena u dokraja drugačijoj poetici poratnog modernizma. Ista ova poetika dominantno će obilježiti i autorovo manje-više cjelokupno kasnije književno djelo, uključujući i posebno zapažene romane Uhode (1971), Hodža Strah (1973) ili Nevakat (1986), sve do njegove posljednje knjige – posthumno objavljenog romana Čudnovato (1992).

Pored toga što je bio pripovjedač i romansijer, ostvario se i kao dramski pisac. Početak dramskog dijela njegova književnog djela predstavlja drama Ja, Danilo (1964), nastala dramatiziranjem istoimenog romana, dok su mu najznačajnija dramska ostvarenja drame Veliki vezir (1969) i Posljednja ljubav Hasana Kaimije (1973), također nastale u uskoj vezi s njegovim pripovjedačko-romanesknim djelom. Usto, na osnovi autorova spisateljskog rada snimljeno je i nekoliko televizijskih djela, između ostalih i televizijske serije Odbornici (1975) i Tale (1978), koja je direktno povezana s istoimenim romanom (1980), a autor je i scenarija za televizijske drame Bijeg (1973) i Stijena (1975), koja je emitirana i u Kini, kao i scenarija za film So (1973). Pisao je i za djecu i omladinu, a pored drugih pripovjedačkih i dramskih tekstova u ovom dijelu svojeg književnog djela objavio je i roman Kurir (1964).

Između ostalog, bio je redovni član Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, član Savjeta Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine i predsjednik Udruženja književnika Bosne i Hercegovine od 1974. do 1978. godine, kao i dobitnik brojnih bosanskohercegovačkih i jugoslavenskih nagrada i priznanja, između ostalih i Oktobarske nagrade Skupštine Opštine Tuzla (1966), Dvadesetsedmojulske nagrade Bosne i Hercegovine (1971), Šestoaprilske nagrade Grada Sarajeva (1979), Nagrade ZAVNOBiH-a (1979) te Nagrade AVNOJ-a (1983), kao i niza drugih. Ukopan je na gradskom groblju “Bare” u Sarajevu.

Povodom godišnjice smrti ovog velikog bošnjačkog i bosanskohercegovačkog pisca, Redakcija magazina za kulturu i društvo Biserje objavljuje elektronsku inačicu poglavlja Pripovjedačka zbirka ‘Pobune’ Derviša Sušića: Knjiga pamćenja povijesne drame i traume iz studije Kako su Bošnjaci vidjeli muslimanski Orijent i evropski Zapad (Kulturalno-imagološke studije iz bošnjačke i bosanskohercegovačke književnosti) prof. dr. Sanjina Kodrića: